Grodkowice to niewielka miejscowość położona w gminie Kłaj. Wieś usytuowana jest w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej – na Pogórzu Wielickim. Przejeżdżając obok, drogą krajową E-4, nie zauważymy w niej nic szczególnego. Warto jednak poznać jej historię i zobaczyć to, co świadczy o niej do dnia dzisiejszego.
Żeleńscy z Żelanki wywodzą się ze starej, historycznej rodziny herbu Ciołek. Pierwsze akty mówiące o przedstawicielu tego rodu pochodzą już z roku 1413. Żeleńscy przez wiele pokoleń wyznawali kalwinizm, co stanowiło o specyficznym charakterze rodziny. W 1623 roku Zofia z Lanckorońskich Czuryłowa sprzedała Grodkowice z okolicznymi dobrami Stanisławowi Żeleńskiemu herbu Ciołek z Żelanki. Syn Stanisława (Marcjan) wybudował ok. 1670 roku w Grodkowicach dwór, który przetrwał do 1902 roku.
W Grodkowicach urodził się Władysław Żeleński (1837-1921). Był dyrektorem Towarzystwa Muzycznego w Warszawie, w Krakowie założył Konserwatorium, którego został dyrektorem. Władysław Żeleński to twórca utworów fortepianowych, na orkiestrę, oper oraz pieśni solowych i chóralnych. Chlubę rodzinie przynieśli także jego synowie Stanisław Gabriel - krakowski witrażysta i Tadeusz “Boy”. Postacie bezpośrednio związane z miejscowością to Marcjan, znany pianista - samouk, zamordowany podczas rabacji chłopskiej w 1846 roku, Władysław i Karol (ojciec i syn) wykwalifikowani rolnicy, którzy stworzyli ze swej posiadłości wyróżniający się majątek znany z wysokiej kultury rolnej, hodowlanej i elitarnej produkcji zbożowo-nasiennej.
A obecnie?
Obecnie w dawnym majątku ma siedzibę Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Zajmuje on pomieszczenia gospodarcze (obory i magazyny) pozostałe po Żeleńskich. W pałacu natomiast długo mieściły się biura.
Same Grodkowice nadal posiadają wiele pamiątek przypominających dawne czasy. Niestety większość mieszkańców nie zna historii i nie docenia tego co pozostało, a osób pamiętających przedwojenne czasy jest coraz mniej.
Jesienią, gdy opadną liście ukazuje sie na wzgórzu pałac zbudowany w 1902 roku - zaprojektowany przez Teodora Talowskiego. Architektura budynku jest bardzo charakterystyczna dla tego twórcy. Nosi cechy ekstrawaganckie – duża ilość rozmaitego kształtu brył i wiele różnych detali architektonicznych. Oto co o pałacu napisał Karol - syn budowniczego “(---) Pod każdym względem okropny (---) Ani pałacyk, ani dwór. Ani jednej werandy od strony słońca. (---) nowoczesne urządzenia były do niczego. Parowe centralne ogrzewanie grzało przez godzinę, spalało masę torfu, po chwili grzejniki były zimne. Wodę do zbiornika dostarczał wiatrak. (---) zmorą było światło z gazu benzynowego...”. Dziś jednak nikt nie uważa, że pałac jest okropny. Zachwyca wieżyczka, szklany dach, wnętrze. Wokół pałacu rozciąga się park z ciekawymi okazami drzew (np. dąb piramidalny), fontanną i posągiem kobiety z amorkiem u stóp..
Kilkadziesiąt metrów od pałacu na terenie parku stoi krzyż z napisem “Ojcze, przebacz im bo nie wiedzą co czynią”. Upamiętnia on męczeńską śmierć Marcjana Żeleńskiego w czasie rzezi galicyjskiej w 1848 roku. Trzy lata później jego żona Kamila z Rusockich w tym miejscu postawiła krzyż, a posadzone przy nim drzewa symbolizowały dzieci stojące podczas jego poświęcenia.
Przemieszczając się kilkaset metrów od zabudowań podworskich, ul. Karola Żeleńskiego (piękną lecz zniszczoną aleją), w kierunku wschodnim napotkamy stojącą na rozstaju dróg pełną uroku kapliczkę z postacią Matki Boskiej. Na tylnej ścianie odczytamy “ Fundatorka Kamila z Russockich Żeleńska, Roku Pańskiego 1856”. W mało widocznym miejscu, napis “Sidlik” - prawdopodobnie budowniczy. Mocno zniszczona kapliczka została w 2003 roku odnowiona przez rodzinę miejscowego murarza.
Po przeciwległej stronie wsi istnieje kolejna pamiątka po sławnym rodzie. To kaplica wybudowana w 1905 roku przez Władysława. Była to Ochronka, o kształcie piętrowej willi podmiejskiej, oddana SS Służebniczkom, by mogły się opiekować chorymi i udzielać nauki dzieciom miejcowej ludności. Obecnie użytkowana przez kościół parafialny w Brzeziu. Niektóre elementy wymagają natychmiastowego remontu.
Ostatni obiekt, o którym chcę wspomnieć to Mauzoleum Żeleńskich usytuowane na dziedzińcu kościelnym w Brzeziu. Jest to kaplica w stylu klasycznym z 1903 roku - autor Stanisław Ekielski. Wewnątrz wiele epitafiów. Na zewnętrznej ścianie napis na tablicy z marmuru dębnickiego: “ Na cześć przodków rodziny Żeleńskich, którzy przez cztery wieki swe gniazdo rodzinne w całości utrzymać dla potomków z wolą i pragnieniem, aby w największym doń przywiązaniu nigdy nie ustawali. Stanisław z Żelanki Żeleński grobowiec ten wystawił w roku 1903.”
Od kilku lat w pałacu odbywają się koncerty stanowiące cykl: “ Muzyka w dworze Żeleńskich w Grodkowicach”. Dwa lata temu byliśmy świadkami koncertu z okazji 100-lecia obiektu.
To dzięki kilku zapaleńcom i sponsorom pałac i najbliższe otoczenie jest powoli, lecz systematycznie odnawiane.
Na przełomie maja i czerwca 2003 r. był jednym z dwunastu obiektów prezentowanych w ramach V Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego.
Grodkowice chcą pochwalić się swoją historią oraz zabytkami, dlatego zapraszają wszystkich podróżujących po powiecie wielickim.