Uzupełnienie o zdjęcia 29-03-2019.
Wieś Staniątki położona jest na skraju Pogórza Bocheńskiego. Zlokalizowany jest tutaj najstarszy klasztor ss Benedyktynek w Polsce. To miejsce szczególnie związane z życiem religijnym, historią kraju, rozwojem kultury, oświaty i muzyki. W klasztorze zbudowanym prawdopodobnie w 1228 roku przy średniowiecznym trakcie z Krakowa na Ruś, historia nierozerwalnie wiąże się z legendami o jego powstaniu. To właśnie z legendy dowiadujemy się o cudownym przeniesieniu materiałów budowlanych z pobliskiego wzgórza Winnica na nizinę gdzie ostatecznie stanęła budowla. Również legenda, jak i historia, przytaczają fundatorów z córką Wizenną (dla której klasztor był wianem) i synem Dojutrkiem. Miał on urodzić się już po dokonaniu fundacji i umrzeć nazajutrz po chrzcie.
W 1238 roku kościół klasztorny otrzymał wezwanie Najświętszej Marii Panny. Po śmierci fundatorów jak i samej Wizenny (przełożonej) – pochowanych w kościele – zaczyna się szerzyć ich kult. Wczesnogotycki budynek z elementami romańskimi był wielokrotnie rozbudowywany i dopasowywany do potrzeb sióstr, prowadzonej przez nie szkoły oraz działalności gospodarczej. Ostatecznie budowę kompleksu klasztornego ukończono w 1650 r. Powstała wtedy czteroskrzydłowa budowla z prostokątnym dziedzińcem, krużgankami na parterze i korytarzem na piętrze. Miały tu siedzibę dwie szkoły: dla kandydatek do klasztoru i dla panien świeckich.
Od wieków historia Staniątek jest odbiciem dziejów naszego państwa. Jeden z najtragiczniejszych momentów historii klasztoru to „potop” szwedzki (1655-57). Został wtedy ograbiony skarbiec, zniszczono archiwum, spustoszono dobra.
W połowie XVIII w powstaje późnobarokowy wystrój tj. polichromia, ołtarz główny, kaplica Matki Boskiej Bolesnej, założony zostaje „ogród włoski”, biblioteka. Miejscowe zakonnice wzbogacają bibliotekę o kolejne rękopisy muzyczne, a na początku XVIII w organista – Kazimierz Michał Boczkiewicz staje się autorem dwóch klasztornych kancjonałów.
Okres zaborów nie przynosi stagnacji w życiu klasztoru. Odnaleziono szczątki Wizenny – wybudowano dla niej kryptę nagrobną pod zakrystią. Uroczyście pochowano szczątki fundatorów Klemensa i Racławy, ich córki – ksieni oraz kosteczki Dojutrka.
W 1846 r za mur wchodzi chłopstwo biorące udział w rzezi galicyjskiej – ginie sędzia klasztorny, wywleczono i wywieziono z klasztoru jezuitów opiekujących się zakonnicami. Zarówno podczas Powstania Listopadowego i Styczniowego ukrywają tu się powstańcy, organizuje się dla nich żywność.
Początek XX w to okres prac remontowych w kościele i klasztorze. Odkryto wówczas i zabezpieczono barokowe polichromie.
Okres I wojny światowej to kolejny ciężki, ale jakże piękny obraz z dziejów klasztoru. Działa tu szpital dla 100 żołnierzy. Ślady ośmiodniowego ostrzału klasztoru przez austryjaków widoczne są na murach do dnia dzisiejszego.
Dopiero po śmierci dwóch Jezuitów ówczesna ksieni postanawia opuścić budynki. Jej powrót to ponowne przystąpienie do odbudowy zrujnowanych budynków.
Już w wolnej Polsce, 21 IX 1924 r odbywa się uroczystość koronacji cudownego obrazu Matki Boskiej Bolesnej namalowanego w I połowie XVI w na desce lipowej przez nieznanego włoskiego malarza.
Pod opieką Matki Boskiej i dzielnych sióstr podczas II wojny światowej w klasztorze znajdują schronienie uchodźcy, warszawiacy po Powstaniu Warszawskim (w tym dzieci). Tu działa szkoła w formie tajnego nauczania. Prowadzony jest kurs gimnazjalny i licealny.
Po zakończeniu wojny rozpoczyna się odbudowa zniszczonego przez wojsko budynku szkolnego oraz powrót do działalności oświatowej. W okresie stalinizmu Benedyktynki zostały pozbawione majątku ziemskiego,a w 1953 została zamknięta szkoła o kilkusetletniej tradycji. Działania polityczne w 1954 r doprowadziły do sytuacji,że siostry zostały zmuszone siłą do opuszczenia klasztoru (powróciły tu w 1956 r). W 1981 r utworzono w Staniątkach parafię, w której prace podjęli oo. Salezjanie.
Ściany kościoła staniąteckiego pokrywa późnobarokowa polichromia wykonana przez znanego krakowskiego malarza Andrzeja Radwańskiego. Malowidła ścienne poświęcone są Matce Bożej, Ukrzyżowaniu, św. Wojciechowi (drugiemu patronowi świątyni) oraz fundatorom. W kościele znajdują się ołtarze współczesne polichromiom. Późnobarokowe rzeźby św. Wojciecha, Ukrzyżowania, św. Józefa oraz św. Benedykta i Scholastyki stanowią ich szczególną ozdobę. Przykuwa oczy rokokowa ambona z rzeźbą Dzieciątka Jezus na kuli ziemskiej. Zwiedzający zwrócą uwagę na chór muzyczny, chór panieński oraz okno do oratorium,które służyło do udzielania komunii świętej zakonnicom. Na ścianach i filarach znajdują się liczne epitafia upamiętniające siostry i dobrodziejów świątyni. Do kościoła przylega mała zakrystia o sklepieniu krzyżowo- żebrowym oraz kaplica Matki Boskiej Bolesnej.
Staniąteckie zgromadzenie jest zakonem klauzurowym, dlatego też klasztor nie jest dostępny do zwiedzania. Do najciekawszych wnętrz należy refektarz z piękną płaskorzeźbą Ukrzyżowanego. Również inne pomieszczenia są pełne barokowych dekoracji. Są to między innymi rzeźby z okresu XIV, XV w i późniejsze. Z XVII w pochodzą wielkie barokowe obrazy przedstawiające życie Kazimierza Odnowiciela – będącego fundatorem opactwa benedyktyńskiego w Tyńcu. Wśród zbioru obrazów duży procent stanowią portrety ksieni staniąteckich od XVII do XX w. Wielokrotnie grabiony skarbiec posiada cenne dzieła sztuki tj. zbiory rzemiosła artystycznego i sztuki sakralnej, szaty liturgiczne oraz ciekawą bibliotekę z cennymi dokumentami.
Na terenie klauzurowym znajduje się ogród klasztorny sąsiadujący z cmentarzem klasztornym oraz alejkami grabowymi „ogrodu włoskiego”
Na dziedzińcu kościoła usytuowana jest klasycystyczna dzwonnica z dzwonem z XIII/XIV w, który należy do najstarszych w Polsce. Park stanowi oddzielenie klasztoru od zabudowań gospodarczych z XIX wieku (dworek rządcy, spichlerze).
Urok staniąteckiej świątyni oraz niepowtarzalna atmosfera przyciąga tutaj nadal licznych pielgrzymów oraz wielu turystów.
Pisząc ten artykuł opierałam się między innymi na opracowaniu Bogusława Krasnowolskiego „Kościół i Klasztor Panien Benedyktynek w Staniątkach”.
Krystyna Kluska